Οι Νεομάρτυρες είναι όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί – άνδρες, γυναίκες και παιδιά – που μαρτύρησαν για την πίστη τους στον Χριστό από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Αποτελούν μια αγία χορεία που δεν υπέκυψε στις απειλές ή τις δελεαστικές υποσχέσεις των τυράννων, αλλά προτίμησε το μαρτύριο παρά την άρνηση της πίστης.

Οι Νεομάρτυρες συνέχισαν το μαρτυρικό έργο των πρώτων Χριστιανών και απέκτησαν τους μαρτυρικούς στεφάνους, ευαρεστώντας τον Χριστό με τα αίματά τους. Με το θάνατό τους εισήλθαν στη δόξα της Αναστάσεώς Του και στην ουράνια μακαριότητα.

Σπουδαίος βιογράφος τους είναι ο Όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο οποίος στο έργο του «Νέο Μαρτυρολόγιο» περιγράφει τη ζωή, τα παλαίσματα, την ομολογία και το μαρτύριο παιδιών, νέων, συζύγων, γερόντων και γεροντισσών. Ζωντανεύει έτσι η εποχή των διωγμών, που γέννησε νέους μάρτυρες και ομολογητές.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία διδάσκει ότι η αγιότητα περνά μέσα από το μαρτύριο – είτε αίματος, είτε συνειδήσεως. Το μαρτύριο αίματος αφορά όσους υπέστησαν βία και θυσίασαν τη ζωή τους για την πίστη. Το μαρτύριο συνείδησης εκφράζεται ως συνεχής αγώνας με τον εαυτό μας και προσπάθεια για τελείωση εν Χριστώ.

Οι Νεομάρτυρες ήταν συνήθως απλοί και ευσεβείς άνθρωποι, που υπέμειναν πιέσεις, εξισλαμισμούς, δωροδοκίες ή συκοφαντίες, για να παραμείνουν πιστοί. Όπως γράφει ο Άγιος Νικόδημος, υπήρξαν φωτεινό παράδειγμα για την ανανέωση της πίστης, δόξα της Εκκλησίας, παράδειγμα υπομονής και θάρρους για όλους τους Χριστιανούς.

Υπάρχει διάκριση μεταξύ Νεομαρτύρων και Εθνομαρτύρων: οι πρώτοι θυσίασαν τη ζωή τους για την πίστη στον Χριστό, ενώ οι δεύτεροι για την πατρίδα και την ελευθερία της. Ορισμένοι τιμώνται και ως Νεομάρτυρες και ως Εθνομαρτύρες, όπως ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος της Σμύρνης.

Οι Νεομάρτυρες παραμένουν ζωντανό παράδειγμα πίστης, καρτερίας και αφοσίωσης στον Χριστό, δίνοντας θάρρος σε όλους να μιμηθούν το μαρτυρικό τους έργο. Η Εκκλησία τους τιμά ως ισάξιους με τους μεγαλομάρτυρες και μάρτυρες των πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού. Μας καλούν σε πνευματικό συναγερμό και σε αναζωπύρωση της πίστης, ενώ το μαρτυρικό τους τέλος μας ελέγχει, μας εμπνέει και μας παραδειγματίζει.